v2_3.png){kind=small}
Bonsai sanatının liderleri, en gözde türleri şüphesiz ki çam türleri. Herdem yeşil olmaları, gövde kabuğu ile yapraklarının oluşturduğu kontrastlık, heybeti ve estetiği çok iyi vurgulayabilmeleri çam türlerini bu güzel sanatta ön plana çıkarmıştır. Ayrıca bakımlarının biraz daha zorlu olması ve bazı kısıtlamaları olması çam türlerini daha da kıymetli hale getirmiştir.
Bu sanatın Japonya menşeli olması sebebiyle özellikle şu üç çam türü karşımıza sıkça çıkıyor:
Japon Karaçamı (Pinus thunbergii, Kuromatsu),
Japon Beyaz Çamı (Pinus parviflora veya Pinus pentaphylla, Goyamatsu)
Japon Kızılçamı (Pinus densiflora, Akamatsu)
Bonsai stilleri olarak süpürge tarzı dışında tüm stiller çalışılabilir. Burada çam türleri diye bahsettiğimiz türler Pinus türleridir. Yani çam ailesindeki ladin, göknar gibi diğer ibreliler bu yazıya dahil değildir, sadece çam ailesinden (Pinaceae) çam türlerini (Pinus) ele alıyoruz.
Bonsai olarak çam türlerinin bazı ortak özellikleri vardır:
Tüm çamlar tomurcuklarından önce mum uzatırlar ve daha sonra bu mumların içinden dışarıya doğru iğne yapraklarını uzatırlar. Bu mumun uzunluğu dalın uzunluğu anlamına gelir. Yani mum ne kadar uzunsa o kadar uzun bir dalımız olacak.
Hepsi için üzerinde iğne veya tomurcuk olmayan bir daldan sürgün vermek çok zordur. Dolayısıyla budama yaparken bunlara dikkat etmeliyiz.
Esas tomurcukları her zaman dalların ucunda oluştururlar ve bunlara uç tomurcuğu (terminal bud) denilir. İğnelerin diplerinden veya arasından da tomurcuk oluşturabilirler ve bunlara iğne tomurcuğu (needle bud) denilir. Uç tomurcukların gerisinde veya hemen arkasında, iğne dibi olmayan düz dokuda da tomurcuklar oluşabilir. Bunlara da harici tomurcuk (adventitious bud) diyebiliriz.
Hepsi gücünü köklerinden alır, dolayısıyla köklerinin sağlığı ağacın sağlığını belirler.
Hepsinin kökleri toprak ortamında yoğun simbiyotik ilişkiye ve özellikle yararlı mantarlara ihtiyaç duyarlar. Burada mikoriza ilişkisi kurabilen mantarların varlığı çok önemlidir. Bu sebeple saksı değişimi yaparken köklerin bir kısmına hiç müdahele edilmemeli ve simbiyotik ortamı bozulmamalıdır.
Hepsi güneşi sever, tüm gün güneş altında sağlıkla büyürler. Ancak bonsainiz yeterince sağlıklı ve güçlü değilse konumlandıracağınız ortamı tekrardan gözden geçirmelisiniz.
Hepsi havalanan toprak türlerini severler, bazı türler daha az su tutan toprak karışımlarında daha rahat yaşarlar.
Tüm çamlarda iğneler aynı noktadan 2 ila 5 tane arasında türüne göre belirli bir sayıda çıkar. Mesela karaçamlarda bir noktadan 2 tane iğne çıkarken beyaz çamda 5 tane çıkar. Sedir, ladin, göknar gibi türlerden ayırmanın en kolay yolu budur.
Bonsai literatüründe çamlar için uygulanan tüm işlemler çam türlerinin büyüme özelliklerine göre farklı kategoriler altında toplanarak sınıflandırılır. Burada çam türlerinin bir yıl içinde kaç kez büyüme dalgasına sahip olduğuna bakarız. Mesela Japon Karaçamı (Pinus thunbergii) bir yıl içinde birden fazla kez sürgün verebilir. Yani ilkbaharın başında mumlar uzatır, eğerki büyüme dönemi içinde bu mumları bir şekilde kaybederse bunların yerinden tekrardan tomurcuk oluşturup yeni mumlar uzatabilir ve bu mumlardan iğnelerini uzatabilir. Fakat Japon Beyaz Çamı (Pinus parviflora) yılda bir kez sürgün veren bir çam türüdür. Yani ilkbaharda uzatmaya başladığı mumlar bir şekilde yok olursa yerine tomurcuk oluşturur fakat bunları mum haline getiremez. Dolayısıyla büyümesi bir sonraki ilkbahara kadar durmuş olur. Bu bilgiler ışığında biz çam türlerini iki alt kategoride topluyoruz. Bu kategoriler tür sınıflandırması değildir, sadece ağaçlara yapılacak işlemleri kavramsallaştırmak adına oluşturulmuş gruplardır.
Çok Kez Sürgün Veren Çamlar - Multi Flush Pines
Bu kategoride yer alan çam türleri adı üstünde bir yıl içinde birden fazla kez sürgün oluştururlar. Tüm çamların ilkbaharda mumlarını uzatmaya başladığını söylemiştik. Eğerki büyüme mevsimi içinde bu yeni uzayan mumlar sert rüzgarlarla veya başka etmenlerle (budama, saldırı, vs.) tamamen yok edilirse çok kez sürgün veren çamlar bu yok edilen mumların yerinden tekrardan tomurcuk oluşturabilirler ve bu tomurcukları büyütebilirler. Bu yeni tomurcuklar büyüyerek mum haline gelir ve yeni iğneler oluştururlar. Yeni oluşan bu mumlar ve iğneler daha güçsüz olur ve kısa kalır. Bu kategorideki ağaçlardan bildiklerimiz şunlardır:
Japon Karaçamı - Pinus thunbergii - Japanese Black Pine (JBP)
Japon Kızılçamı - Pinus densiflora - Japanese Red Pine (JRP)
Fıstık Çamı - Pinus pinea - Italian Stone Pine
Halep Çamı - Pinus halepensis - Aleppo Pine
Pinus rigida - Pitch pine
Pinus virginiana - Virginia pine
Bu kesilen yerden yeni gözler oluşacak ve bunlar büyüyerek iğne oluşturabilecekler.
Bu teknikle hem sürgün sayısı birden ikiye çıkarılarak dallanma sağlandı, hem de boğum aralığı ve iğne boyları kısaltıldı.
Tek Kez Sürgün Veren Çamlar - Single Flush Pines
Tek kez sürgün veren çamlar kategorisinde yer alan çam türleri yılda bir kez sürgün uzatabilirler. İlkbaharda büyütmeye başladıkları mumlar bir şekilde tamamen yok olursa bu mumların yerinden tekrardan tomurcuk oluştururlar fakat bunları uzatamazlar. Yani yeni oluşturdukları bu tomurcukları sürgün haline getiremezler, bunlardan iğne çıkaramazlar. Bir sonraki ilkbahara kadar bu tomurcukları bekletirler. Dolayısıyla bu çamlara Çok Kez Sürgün Veren Çamlara uygulanan mum alımı (decandling, mekiri) işlemi uygulanamaz. Uygulanırsa o yılın bütün büyümesi kaybedilir ve büyüme bir yıl ertelenir.
Tek kez sürgün veren çamlar da kendi içlerinde iki alt kategoriye ayrılırlar: uzun iğneliler ve kısa iğneliler.
Tek Kez Sürgün Veren Uzun İğneli Çamlar
Bu gruptaki çamların iğne uzunlukları ağacın gücüne göre farklılık gösterebilir. Yani aşırı sulamada, gübrelemede iğne uzunlukları artarak bonsailerimizin estetiğini bozabilirler. Dolayısıyla bu gruptaki çam türlerine yapılacak işlemlerde bu ayrıntı göz önünde tutulmalıdır. Mesela Türk Karaçamı (Pinus nigra) bu gruptadır, ilkbaharda sulama çok yapılır ve gübreleme yapılırsa iğne boyları uzayabilir. Dolayısıyla gelişimini tamamlamış Türk Karaçamı bonsailerde bu hususlara dikkat edilmelidir. Ancak gelişimini tamamlamamış ağaçlarda az sulama veya gübreleme yapmamak ağacın gelişimini sekteye uğratabilir. Bu kategoride yer alan ağaçlardan bazıları şunlardır:
Japon Beyaz Çamı - Pinus parviflora (veya eski kaynaklarda pentaphylla) - Japanese White Pine (JWP)
(Türk) Karaçam - Pinus nigra - Austrian Pine
Pinus ponderosa - Ponderosa Pine
? Türk Kızılçamı - Pinus brutia - Turkish Pine (Bu türle ilgili deneme çalışmalarım devam etmektedir, güncelleme yapılacaktır.)
? Veymut Çamı - Pinus strobus - Eastern White Pine (Bu türle ilgili deneme çalışmalarım devam etmektedir, güncelleme yapılacaktır.)
Tek Kez Sürgün Veren Kısa İğneli Çamlar
Bu gruptaki çamların iğneleri ağaçların güç ve sağlık durumuna göre farklılık göstermez. İğne boyları çok ufak farklılıklar oluştursa da bonsailerimizin estetiklerini bozacak farklılıklar değildir. Yani fazla sulama veya gübreleme yapıldığında bu gruptaki çamlar iğne boylarını uzatamazlar, bu enerjiyi mumları uzatarak veya yeni sürgünler oluşturarak kullanırlar. Bu çam türlerine mum kırımı dediğimiz işlem yapılabilir. Bu işlemle uzayan mumların boyu kırılarak kısaltılırsa fazla enerji gerideki mumlara gönderilir ve onlar uzamaya başlarlar. Uygun teknikle bu işlem aynı ağaç üzerinde bir büyüme mevsiminde bir, iki veya üç kez uygulanabilir. Ancak bu işlem Tek Kez Sürgün Veren Uzun İğneli Çamlarda veya Çok Kez Sürgün Veren Çamlarda uygulandığında mum boyunun kısaltılmasıyla ortaya çıkacak enerji fazlalığı iğne boyunu etkileyerek onların aşırı uzamasına sebep olacaktır. Bu grupta yer alan bazım çam türleri şunlardır:
Sarıçam - Pinus sylvestris - Scots Pine
Dağ (Mugo) Çamı - Pinus mugo - Mugo Pine
----
Çam türlerini bu kategorilerde ele alarak yapılan işlemleri, gübreleme metodlarını daha kolay kavramsallaştırabiliriz. Örnek verecek olursak:
Örnek 1: Çok kez sürgün veren bir Japon Karaçamına (Pinus thunbergii) boğum aralığını ve iğne boylarını kısa tutmak için mum alımı işlemi yapabiliriz. Eğer ki mum kırımı işlemini uygularsak mum boyları kısalırken iğne boyları daha da uzayacak ve bizim için işlevsel olmayacaktır. Bu sebeple 'mekiri' denilen mum alımı işlemi yapabiliriz. Bu işlemi yapmak için ağacımızı bolca gübrelemeli ve işlemi uygulayana kadar güçlendirmeliyiz. Bu işlemi uygulamadan bir ay öncesinde gübrelemeyi tamamen kesmeliyiz.
Örnek 2: Tek kez sürgün veren uzun iğneli bir Türk Karaçamına (Pinus nigra) hem mum alımı hem de mum kırımı işlemini uygulayamayız. Çünkü mum alımı yaparsak tomurcuklar bir sonraki yıl büyüyebilecek, mum kırımı yapılırsa da iğne boylar çok uzayacak. Dolayısıyla bu ağaç üzerinde yapabileceğimiz sürgün boyunu kontrol etme işlemi bambaşka bir işlem olacaktır. Bu da sürgün kısaltma işlemi. Tüm büyüme tamamlandıktan hemen sonra sürgünler istenilen yerden budanır ve yeni tomurcukların oluşması beklenir.
Bu örneklerde anlatılan tekniklerin bolca detayları vardır. Sadece bu yazıya bakarak bu teknikleri uygulamayın. Özellikle ağaçların güçlü olması, bu tekniklere hazırlanması, o yıl saksı değişimi yapılmamış olması gibi ayrıntılar bu tekniklerin önemli parçalarıdır. Tüm işlemlerde olduğu gibi unutmamalıyız ki ne beklediğimizi, neyle karşılaşacağımızı bilmeden yapacağımız her işlem bizi bir noktada yanlışa götürecektir.
anahtar kelimeler: "çam bonsai bakımı", "bonsai sanatı", "bonsai nedir", "bonsai nasıl yapılır", "bonsai nasıl yaşar", "bonsaiye nasıl başlanır", "çamlarda budama işlemleri"
Bonsai Seika (bonsaiseika.com) sayfasında yayınlanan bütün yazılar birçok farklı kaynaktan derlenerek, yazarın sahip olduğu naçiz tecrübeler yazıya dökülerek hazırlanmıştır. İzinsiz ve onaysız kopyalanması, kaynak gösterilmeden alıntılanması yasaktır, emek hırsızlığıdır.
All the blog readings covered in Bonsai Seika (bonsaiseika.com) are the compilation of the information from various sources and the humble experiences of the author. It is not allowed to copy or cite without permission and citation. It is another form of plagiarism.